به نام خداوند جان و خرد
کز این برتر اندیشه بر نگذرد

  دانش اگر در ثریا هم که باشد 
  مردانی از سرزمین پارس بدان دست خواهند یافت

دست به دست هم دهیم به مهر میهن خویش را کنیم آباد

آفات و بیماریهای مهم زنبورعسل و راههای پیشگیری و درمان آن

 
مایت واروا
بیماری واروا (Varroasis) یکی از بیماریهای خطرناک زنبوران عسل می باشد که به وسیله مایتی به نام واروا جاکوبسونی (Varroa Jacobsoni ) ایجاد می شود . این مایتها انگل لارو ، شفیره و زنبوران بالغ می باشند و به همین دلیل خطر زیادی برای صنعت زنبورداری محسوب می شوند . مایتهای واروا ، انگلهای خارجی زنبوران عسل هستند و با چشم قابل رؤیت اند . آنها داخل سلولهای نسل ، و روی بدن زنبورعسل یافت می شوند .
    
 در هر دو صورت ، آنها از طریق دیواره بدن از همولنف (خون) زنبور تغذیه می کنند . در صورت آلودگی شدید ، نسل به درستی تکامل نمی یابد و ممکن است همانند زنبوران بالغ کاملاً طبیعی باشند ولی نقص عضو داشته باشند و آن تعداد از زنبوران که نقص عضو نشان نمی دهند ، ضعیف بوده و عمر آنها تا حدود زیادی کاهش می یابد .

1
 
لاروهایی که کمتر گرفتار شده باشند ، تا اندازه ای طبیعی متولّد می گردند ، ولی لاروهایی که تعداد مایتهایشان زیاد باشد ( مثلاً تا 20 عدد ) رشدشان دچار اختلالاتی می گردد . پس ازتولّد نیز اغلب نقص عضو نشان می دهند . مایتهای واروا جمعیّت را مضطرب و ناراحت می کنند. هرگاه تعدادشان خیلی زیاد باشد آنها را در دیواره های داخل کندو ، روی قابها و سوراخ پرواز می توان دید . زنبوردار زمانی متوجّه این انگل می شود که 25 درصد زنبورها آلوده شده اند . هرگاه مبارزه جدّی بر ضدّش صورت نپذیرد جمعیّت به زودی نابود خواهد گشت . از شیوع این بیماری تا از بین رفتن جمعیّت 3 تا 5 سال بیشتر طول نمی کشد که در این سالها هم معمولاً با کمبود تولید عسل و غیره مواجه هستیم .
عامل
عامل این بیماری مایتی است به نام واروا ( Varroa ) که روی بدن زنبورعسل زندگی می کند ولی رشدش در داخل سلولهای سر بسته کارگران و به ویژه سلولهای سر بسته نرها انجام می پذیرد . این مایتها سلولهای نر را برای تخمگذاری ترجیح می دهد چون مدّت سرپوشیدگی سلولهای آن بیشتر است و قادر است در داخل آن 2 نسل تولید نماید . مایتهای مادّه 4 تا 13 روزه موجود درکلنی زنبورعسل ، کمی قبل از بسته شدن درب حجره های نوزاد وارد آنها می شوند . مایتها وارد حجره های لاروی 5 تا 5/5 روز کارگر و 5 تا 7 روز نر می گردند عامل جذب مایتها به حجره های لاروی ، دی اکسید کربن و فرمونهایی است که به وسیله زنبور تولید می شود . در هر سلول 1 تا 8 مایت مادّه وارد و با لارو زنبور عسل زندگی می کند در آنجا هر کدامشان 3 تا 5 و به روایتی حتّی 37 تخم می گذارند . با باز شدن سر سلولهای مومی به وسیله زنبور آنها نیز سلولها را ترک گفته روی سطح شانها پخش و به داخل سلولهای نر دیگر برای تخمگذاری بعدی نفوذ می نمایند . مایت قبل از اقدام به تخمگذاری باید از همولنف ( خون ) نوزاد زنبور تغذیه کند تا پروتئین لازم برای رشد تخمها در بدن خود را فراهم نماید .   
2
نحوه انتشار 
انتشار مایت بیشتر به طریق زیر صورت می گیرد : 
1- حمل و نقل کندوها از نقطه ای به نقطه دیگر ( کوچ ) .
2- ورود تصادفی زنبورهای کارگر آلوده و یا زنبورهای نر آلوده به کندوهای سالم .
3- بچه کندوهایی که از کندو به نقاط دور دست کوچ می کنند .
4- خرید و فروش کلنیهای آلوده زنبورعسل و انتقال آن بین زنبورداران . 
5- خرید و فروش ملکه زنبورعسل به همراه کارگر های همراه . 
انتشار مایت واروا خیلی سریع صورت می گیرد بطوریکه در صورت مهاجرت ندادن کندوها در سال او تا شعاع 3 کیلومتر و در سال دوم تا شعاع 6 کیلومتری کندوی آلوده و گرفتار این بیماری ، منتشر می گردند که این خود معادل سطحی به وسعت 100 کلیومتر مربع می باشد . 
نحوه خسارت 
مایت واروا در تمام مراحل زندگی خود از همولنف ( خون ) لاروها ، شفیره ها و زنبورداران بالغ تغذیه می نماید . آلودگی کندو به مایت واروا باعث کاهش وزن زنبور ، تغییر شکل و یا از بین رفتن اندامها و گاهی هم مرگ نوزادان می گردد . زنبوران نه تنها از طریق دست دادن خون بدن خود صدمه می بینند بلکه از محل تغذیه انگل ، انواع عوامل بیماری زا خصوصاً ویروسها ممکن است وارد بدن زنبورگردد. ویروس فلج حاد (Acute – bee paralysis virus ) ازجمله ویروسهایی است که توسط مایت واروا وارد بدن زنبور می گردد . در کندوهای آلوده به این ویروس ، تعداد زیادی زنبور در جلوی کندو روی زمین می خزند . جمعیّت مایت واروا در یک کندو بستگی به رشد کلنی و شرایط اقلیمی دارد . تعداد مایتها در بهار کم و در تابستان به تدریج با افزایش جمعیّت و تولید مثل کندو ، بر جمعیّت آنها اضافه می شود به طوریکه در پائیز به حداکثر خود می رسد در تابستان اکثر مایتها در حجرات نوزادان جوان و پرستار به سر می برند ولی در پاییز آنها را روی بدن زنبوران مسن تر می توان یافت . در اوّلین سال آلودگی اغلب بین 1 تا 10 مایت در یک کندو موجود می باشد در سال دوم این تعداد به 100 و در سال سوم به بیش از 1000 مایت می رسد . در چهارمین سال آلودگی به علّت ازدیاد جمعیّت مایت در کندوها ، چند مایت مادّه ممکن است وارد یک حجره شوند و نوزاد زنبور را آلوده نمایند. در آلودگی شدید ، تعداد مایتها در یک کندو و زنبورعسل از000/10عدد هم تجاوز می نماید . 
طرز تشخیص 
مادّه ها به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز و نرها به رنگ روشن یا خاکستری روشن است . تعداد مایتهای ماده به رنگ قرمز ، بسیار بیشتر از مایتهای نر است .

3
1- مایتهای مادّه بالغ بیضی شکل به طول 1/1 تا 2/1 میلیمتر و پهنای 5/1 تا 7/1 میلیمتر و به رنگ قرمز است و با چشم هم می توان آنها را به
راحتی مشاهده کرد .
 
2- خارج نمودن لاروها یا شفیره ها به خصوص لارو یا شفیره های نر و مشاهده مایت روی آنها . 
3- در بسیاری از مواقع زنبورها به دلیل فرار از آلودگی ، به صورت گروهی کندو را ترک گفته و همانند زمان بچه دادن روی یک شاخه به صورت خوشه جمع می گردند و این در صورتی است که درون کندو تخم ، لارو و شفیره به همراه عسل و گرده هم وجود دارد .
4- وجود زنبوران بدون بال یا با بالهای ناقص .   
    
  5- مشاهده مایت روی قفسه سینه و شکم زنبور عسل .
 
4
معالجه
 1- نوار بای وارول
    
این دارو به صورت نوار تقریباً سفید رنگ بوده و هر نوار حاوی 6/3 میلیگرم فلومترین است . در کندوهای با 10 قاب جمعیت 4 نوار را به صورت مساوی بین قابها تقسیم و آویزان کنید و در صورتیکه جمعیّت کندو ها کمتر باشد می توان از نوارهای کمتری استفاده نمود . فعالیّت و حرکت زنبورها در داخل کندو باعث می گردد که بدن آنها با نوار تماس یافته و آغشته شود . حرکت و جابجایی و برخورد زنبورها با یکدیگر نیز باعث پخش تدریجی دارو می گردد . بدین طریق دارو روی دستگاه عصبی مایت اثر می کند که ابتدا مایت را فلج و سپس از بین می برد . بهترین زمان برای مصرف نوار بای وارول در بهار قبل از شروع فعالیّت و تولید عسل یا پائیز بعد از جمع آوری عسل می باشد زیرا در آن زمان عسلی جهت مصارف انسانی وجود ندارد و تعداد نوزادان در کندو بسیار کم می باشد و دارو بهترین اثر بخشی را دارد . این نوار نباید بیش از 6 هفته در کندو وجود داشته باشد زیرا در هفته های پایانی خاصیّت این دارو کم شده و تعداد بسیار کمی از مایتهای متولّد شده ، نسبت به این بیماری چون خاصیّت دارو کم است مقاوم می شوند و درسالهای بعد این داروها تأثیری در از بین بردن این مایتها ندارد . بعد از 6 هفته این نوار را از کندو خارج نمایید . این دارو ساخت بایر لورکوزن آلمان است . دارو را در جای خشک و خنک نگهداری کنید .
2 – نوار آپیستان
    

5
این دارو به صورت نوار قهوه ای رنگ می باشد و هر نوار حاوی 10 درصد ماده تئوفلووالینات می باشد . در کندوهای با 10 قاب جمعیّت 2 نوار را به صورت مساوی بین قابهای 3 و 4 و یکی هم بین قابهای 7 و 8 قرار دهید . بقّیه توضیحات این نوار همانند نوار بای وارول است . این نوار ساخت دالاس آمریکا می باشد . دارو را در جای خشک و خنک نگهداری کنید . 
    
3 – ژل آپی گارد 
    
این دارو به صورت ژل تقریباً سفید رنگ می باشد و در بسته های 50 گرمی آلومینیومی قرار دارد . ماده مؤثّر این دارو 25 درصد تیمول می باشد . تیمول ، فنُل حاصل از روغن آویشن و سایر روغنهای فرّار است که بطور مصنوعی نیز ساخته می شود این روغن طبیعی در مجاورت هوا متصاعد شده و مایت را از بین می برد . این دارو نه تنها مایت واروا ، بلکه مایت درونی زنبور عسل را به نام مایت آکاراپیس وودی ( مایت آکارین ) را نیز از می برد ، بلکه رفتار بهداشتی زنبورها را تحریک کرده ، به گونه ای که آنها لاروهای آلوده را از کندو خارج می نمایند . برای هر کندو یک صفحه 10× 10 گرفته برای این منظور از خود ظرف آپی گارد هم می توان استفاده کرد . به مقدار 25 گرم ژل را روی آن بمالید . درب کندو را برداشته و آن را روی قابها قرار دهید به گونه ای که سطح آغشته به ژل به طرف بالا باشد .
 
6
پس از یک هفته مجدداً 25 گرم ژل آپی گارد را روی صفحه قرار دهید . کندوهای دو طبقه به 50 گرم دارو در هر بار درمان نیاز دارند که باید به صورت 2 درمان 25 گرمی و به فاصله یک روز انجام گیرد و بعد از یک هفته مجدداً به همین شیوه تکرار شود . آپی گارد را نباید بیش از 6 هفته در کندو نگهداری کرد . این دارو را در دمای زیر 15 درجه سانتی گراد و بالای 25 درجه سانتی گراد استفاده نکنید . دمای بالای 25 درجه سانتی گراد موجب تبخیر بیش از حدّ دارو و در نتیجه فرار زنبورها به صورت گروهی از کندو می شود . این دارو ساخت کشور انگلستان است . دارو را در دمای معمولی اتاق نگهداری کنید . 
4- اسید فرمیک 85% صنعتی
ظروف بستنی یکبار مصرف را گرفته درون آن یک تنظیف ( پارچه یا دستمال کاغذی ) قرار داده تا سرعت تبخیر دارو را کنترول کند سپس به مقدار 30 – 25 سی سی اسید فرمیک 85% صنعتی را درون ظرف ریخته و ظرف را در روی قابها قرار دهید . این اسید به مرور زمان تبخیر شده و مایتها را از بین می برد . 3 دفعه برای مبارزه با این بیماری کافیست و فاصله بین هر درمان یکهفته می باشد . مقدار مصرف این دارو 30 – 25 سی سی اسیدفرمیک به ازای هر کندو در فصول گرم سال است . درجه حرارت مناسب برای استفاده از این دارو 15 درجه سانتیگراد می باشد . معمولاً در اردیبهشت و شهریور درجه حرارت 15 درجه سانتیگراد است و اگر در کلنی 4 تا 5 قاب تخم سرپوشیده وجود داشته باشد می توان از این دارو استفاده کرد . در زمان تولید شهد مصرف این دارو بلا مانع است . اسید فرمیک یک داروی دو منظوره است و علاوه بر مایت واروا ، مایت آکارین را نیز از بین می برد . دقّت شود مجرای تهویه درب کندو در عقب دریچه پرواز ( هواکشها ) به صورت کامل باز بوده و یا با بره موم مسدود نشده باشد .  
5 – قرص آپی لایف وار
    
این دارو به رنگ سبز تیره و در بسته های زرد رنگ 4 لایه آلومینیومی پلی تن حاوی دو قرص تصعید شونده 11 گرمی می باشد . و برای پیشگیری و درمان مایت وارا و مایت تراشه ای استفاده می شود .

7
ترکیبات این دارو در 100 گرم : 
Thymol crystal 74/8g
Eucalyptus oil 16/00g
Camphor crystals 3/70g
Menthol crystals 3/70g
این دارو 7 تا10روز در درون کندوی زنبورعسل به تدریج تصعید می شود . مصرف این داروهیچگونه باقیمانده ای در عسل باقی نمی گذارد و برخلاف نوارهای آغشته به سم مورد مصرف در کشور ، هیچگونه خطر زیست محیطی برای طبیعت و سلامت زنبورداران ندارد . این داروی بیولوژیک هم اکنون درکشورهای اتحادیه اروپا وآمریکا به ثبت رسیده ومصرف می شود . استفاده ازاین دارو به صورتotcمی باشد و هیچگونه نیازی به نسخه دامپزشک ندارد . مایت با استنشاق گاز حاصل از این قرص به سرعت خفه شده و از روی بدن زنبور می افتد .
 برای هر کندو یک قرص را به 4 قسمت تقسیم نموده و به مدت 7 تا 10 روز ( تا تصعید کامل قرص ) بر روی چهار گوشه قابهای کندو قرار داده شود و بسته به آلودگی کندو در منطقه ، این کار حداقل یکبار تکرار می شود ( در هر دوره درمان بهاره و پاییزه پس از برداشت عسل ).
 
پس از درمان باقیمانده قرصها از کندو برداشته و معدوم شود . دُز درمان بستگی به جمعیّت کندو دارد . این دارو را نباید همزمان با سایر داروهای رایج استفاده کرد . در هنگام مصرف نباید عسل در کندو موجود باشد ، ترجیحاً در حرارت بین 18 تا 35 درجه سانتی گراد و صبح زود یا غروب استفاده شود . از استنشاق ، بلعیدن و تماس پوست و چشم با قرص اجتناب شود . قرص با دستکش در کندو قرار داده شود . در صورتیکه دمای خارج از کندو بالای 25 درجه سانتی گراد باشد ، زنبوردار باید یک روز قبل از درمان یک قسمت از قرص را در تمام کندو قرار داده و روز بعد درمان را با دُز کامل انجام دهد . درمان مطلقاً در دمای 18 درجه سانتیگراد انجام نپذیرد . درمان باید درکلیه کندوها و بطور همزمان انجام پذیرد . از مقدار پیشنهاد شده بیشتر مصرف نشود . در جای خشک و خنک و به دور از نور مستقیم آفتاب نگهداری شود . تاریخ انقضا صرفاً برای قرصهای بسته بندی شده و باز نشده صدق می کند . 

8
این دارو ساخت کشور ایتالیا می باشد و شرکت سازنده اش chemicals life sri در شهر vigonza در شمال شرق ایتالیا می باشد . تولیدات این شرکت مطابق با اصول gmt اتحادیه اروپا بوده و تمامی محصولاتش دارای گواهی free sale از وزارت بهداشت ، وزارت کشاورزی و اداره دامپزشکی ایتالیا می باشد . این دارو هم اکنون در غالب کشورهای اتحادیه اروپا ، آمریکا و بیش از 30 کشور جهان از جمله ایران مورد استفاده قرار می گیرد .  
6 – نوارآپی وار
 
این دارو به صورت نوارهای پلاستیکی بوده و جهت کنترول مایت واروا در زنبورعسل تهیه شده است . تعداد 10 نوار درون هر پاکت موجود می باشد . هر نوار 500 میلیگرم آمیتراز دارد . نوارهای آپی وار را در بهار داخل کندوها قرار دهید ، قبل از اینکه عسل جریان پیدا کند . در موقع شدّت جریان عسل نوارها را در کندو قرار ندهید . اگر آلودگی با مایت بسیار زیاد است می توانید در پاییز زمانیکه همه عسلها برداشت شده اند از این نوارها استفاده کنید . برای هر کندو 2 نوار آپی وار استفاده کنید . مثلاً می توانید بین قاب سوم و چهارم یک نوار قرار دهید و نوار دیگر را در بین قابهای هفتم و هشتم قرار داد .
 
 

9
  نوارهای آپی وار طوری در بین قابهای کندو معلّق قرار می گیرند که زنبورها می توانند به راحتی در دو طرف نوارها حرکت کنند . نوارها باید برای مدت 6 هفته در کندو باقی بمانند . مصرف بیش از حدّ آپی وار ممکن است در مایتها ایجاد پایداری نماید . برای پیشگیری از ایجاد مقاومت در مایت بعد از این مدّت نوارها را از کندو بیرون آورید . در موقع برداشت عسل نوارها را در کندو باقی نگذارید . تاریخ انقضاء این دارو 18 ماه پس از تولید است . نوارها را در بسته بندی اصلی و باز نشده و دور از موادغذائی نگهداری کنید . از استنشاق بوی نوارها هنگامیکه آن را باز می کنید خودداری نمائید . از تماس آن با دست خودداری نموده و از دستکش استفاده نمائید . در دمای اتاق و دور از نور مستقیم خورشید و سایر مواد سمّی که ممکن است روی نوارها تأثیر گذارد ، نگهداری شود . پس از مصرف اگرشرایط اجازه می دهد به خصوص باتوجه به جهت وزش باد ، نوارهای استفاده شده را بسوزانید . درغیراین صورت آنها را در زمین مناسب و خشکی با پاکتهای خالی آن را دفن کنید . از آلوده شدن هر نوع منابع آبی با این نوار و پاکت خالی آن جلوگیری نمائید . 
آپی وار محصول و نام تجاری ثبت شده توسط شرکت veto – pharma است این شرکت یک شرکت چند ملیّتی بوده و مرکز آن در کشور انگلستان می باشد و تحت عنوان داروی دامی مورد آزمایش و تأیید قرار گرفته است . شرکت کشاورزی داس نماینده انحصاری veto – pharma در ایران است .   
نوزما Nosema

بدترین و ناراحت کننده ترین بیماری نقاط مرطوب ( مثل شمال ایران ) است . در نقاط مرطوب نه تنها کندوها ، بلکه زنبورستانها را ضعیف و بی محصول کرده و در حالت شدّت همه آنها را از بین می برد . نوزما بسیار مسری بوده و فصل شدّت این بیماری بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار یعنی فروردین و اردیبهشت ماه است . 
عامل
    
 عامل بیماری پروتوزوآیی است به نام نوزما آپیس ( Nosema apis ) که منحصراً در داخل سلولهای جدار معده گوارش زنبورعسل 
10
کامل رشد می کند و در داخل سیتوپلاسم تکثیر پیدا کرده و در حرارت 30 درجه سانتیگراد پس از 5 روز تولید کیست می کند . در آلودگی شدید حدود 30 تا 50 میلیون کیست در معده یک زنبور وجود دارد . این تاژک قادر به سوراخ کردن سلولهای پوشش و نفوذ به داخل سلولهای دستگاه گوارش زنبورعسل است.این بیماری در معده زنبورعسل زندگی می کند . 
آلودگی سبب ایجاد تغییراتی در سلولهای اپی تلیال معده و اختلال در مراحل گوارش می شود که در نتیجه منجر به سوء تغذیه و مرگ زودرس حشره میزبان می شود . همچنین غددشیری زنبوران کارگر آلوده کوچک شده و دچار تغییرات ساختمانی می گردد . این تغییرات سبب کاهش تولید ژله رویال می شود که ضعیف شدن قابل توجه جمعیتّهای زمستانی را به دنبال دارد . زنبوران آلوده عمرشان کوتاه شده و نصف زنبوران سالم عمر می کنند . زنبورهای آلوده مقدار کمتری اسیدآمینه در خون خود دارند .
علائم
    
1- وجود لکّه های اسهالی به صورت خطی بر روی تخته پرواز و قابها .
2- زنبورآلوده بیش از چند متر نمی تواند پروازکند برخی از آنها از کندو خارج شده و روی زمین می خزند .
3- زنبورانی که به شدّت دچار بیماری شده اند ، ضعیف شدن جمعیّت و عدم آرامش زنبوران را به همراه دارد .
4- از دست دادن قدرت نیش زدن .
5- زنبوران آلوده در اطراف کندو به پشت افتاده و شکم آنها به دلیل پر بودن از مدفوع بزرگتر از زنبوران سالم است .
6- تخمدانهای ملکه آلوده تحلیل رفته و سبب توقّف ناگهانی تخمریزی می شود که نتیجه آن ضعیف شدن کلنی است .
7- کاهش وزن بدن زنبوران عسل آلوده .
8- حالت اسهال به خاطر جمع شدن زیاد از حدّ آب . 
9- با دو انگشت یک دست سینه زنبور را گرفته و با دو انگشت دست دیگر شکمش را بکشیم بطوریکه روده هایش در اثر کشیدن از بدن خارج گردد ، رنگ قهوه ای یا کمی قرمز رنگ روده ها دلیل سلامتی آنها بوده و رنگ سفید شیری آنها دلیل مبتلا بودنشان است .
10- کاهش رشد بهاره .
11- باز شدن بالها .
12- جایگزینی زود هنگام ملکه .
11
نحوه انتشار
1- عسل آلوده .
2- آب آلوده .
3 – غارتگری . 
4- خرید و فروش کندهای آلوده و ملکه . 
5- غذای آلوده از زنبوری به زنبور دیگر .
6- نقل و انتقال شانها بین کندوها .
7- مدفوع زنبوران بیمار .
درمان 
در صورت کم بودن بیماری ، از داروی فوماژیلین ( فومیدیل بی ) استفاده می شود این دارو به صورت پودر زرد رنگ می باشد . که می بایست در 2 لیتر آب ولرم مخلوط کرده و این دو لیتر را به حجم رسانیده و جهت تغذیه 30 کلنی به صورت شربت استفاده می کنیم .  
هرکلنی می بایست 3 بار تغذیه شود و هر تغذیه باید به فاصله 3 روز از تغذیه قبلی انجام گیرد . بهترین زمان برای پیشگیری پائیز و درمان اوایل بهار است . در صورت آلودگی شدید می بایست یک کندوی جدید تمیز را انتخاب نموده و قابهای سالم را در آن قرار داده و در جای قبلی کندوی آلوده قرار داد و فقط ملکه کندوی آلوده را در کندوی جدید قرار داد سپس کندوی آلوده را به 200 متر دور از زنبورستان برد و زنبوران را روی زمین می تکانیم ، پس از تکاندن زنبوران ، قابها را درون کندو گذاشته و درب و دریچه پرواز را می بندیم ، و قابهای کندو را جهت ضدعفونی به محل دیگر منتقل می کنیم و زنبوران سالم به محل قبلی خود که ملکه اشان در کندوی سالم تنها است، بر می گردند و زنبوران بیمار قادر نیستند بر اثر بیماری پرواز کنند ، در همانجا می مانند و می میرند و بدین طریق بیماری مهار می شود . این دارو باید در یخچال نگهداری شود این دارو ساخت ایران است .
لوک آمریکایی 
 
12
عامل این بیماری در سال 1904 توسط یک آمریکایی به نام Weith کشف شد . اسپور آن بسیاری مقاوم است و سالها می تواند بدون فعالیّت زنده مانده و به محض مساعد شدن محیط ، فعالیّت و تکثیر را از سر بگیرند . داخل بدن هر لارو مرده می تواند تا 5/2 میلیارد اسپور وجود داشته باشد . اسپورها پس از ورود به دستگاه گوارش لارو در معده گوارش پس از حدود یک روز جوانه می زنند ، سپس از راه دیواره معده به داخل هموسل نفوذکرده ودرآنجا تکثیر می یابند . این بیماری در مدّت کوتاهی تمام سلولهای بدن لارو زنبور عسل را فرا گرفته آن را از بین می برند عامل بیماری پس از کشتن لارو زنبور عسل به صورت اسپور در می آید تا به نحوی وارد لارو سالم زنبورعسل دیگر شود . 
علائم 
1- لاروها پس از بسته شدن در سلول از بین می روند .
 2- لاروهای آلوده علاوه بر تغییر رنگ از سفید صدفی به قهوه ایی به جای آنکه حالت خمیده داشته باشند قبل از مرگ به حالت کشیده در ته سلول قرار می گیرند .
    
3- در مومی سلول گود می شود و پس از مدّتی میان آن سوراخ می گردد . در این حالت لارو بطور کلّی از بین رفته به صورت چسب غلیظی در کف سلول باقی می ماند . چنانچه کبریتی وارد محتویات سلول نموده خارج کنیم کاملاً کش می آید .
 
13
4- با باز کردن درب کندو بویی شبیه به بوی گندیدگی ماهی به مشام می رسد .   
راههای انتشار 
1- تعویض قابها از کندوی آلوده به کندوی سالم .
2- لوازم زنبورداری آلوده .
3- تغذیه زنبوران با عسل آلوده .
4- تبادل غذا بین اعضای کلنی .
5- غارتگری کندوها .
6- ورود اشتباهی یا اتّفاقی زنبوران آلوده به کلنیهای سالم .
7- گرفتن بچه طبیعی یا مصنوعی از کلنیهای بیمار . 
8- خرید و فروش زنبوران آلوده .
9- زنبوران نر کلنیهای آلوده که آزادانه داخل هر کندو می روند . 
درمان داروی اکسی تتراسیکلین ( ترامایسین )
این دارو به صورت پودر زرد رنگ می باشد . 5/0 تا 1 گرم از مادّه مؤثّر را به ازای هر کندو به شربت اضافه نموده و به زنبورها می دهیم . تکرارشربت دهی بااین دارو4روزپس ازاوّلین تغذیه است. زمان مصرف این دارو دو نوبت در سال یکی در پائیز و دیگری در اوائل بهاراست. 
لوک اروپایی 
 
این بیماری که موجب مرگ و میر لاروهای جوان 4 تا 5 روزه زنبورعسل می شود انتشار جهانی داشته ولی در اکثر نقاط اهمیّت آن کمتر از 
14
لوک آمریکایی است و آنرا به عنوان یک بیماری جدّی تلقی نمی کنند . برخلاف لوک آمریکایی که فصل معیّنی از نظر آلودگی ندارد لوک اروپایی معمولاً در اواخر دوره زمستان گذرانی یعنی اوایل بهار ظاهر و با جریان شهد در طبیعت شدّت آلودگی آن کاهش می یابد .
عامل 
این بیماری توسط یک گونه باکتری به نام Melissococcue pluton ایجاد می شود ولی باکتریهای دیگری از جمله Bacillus alvei وBacterium Eurydice نیز در نمونه ای لارو بیمار شناخته شده اند که احتمالاً به عنوان عامل ثانویه موجب شدت بیماری و مرگ لاروها می شوند . این باکتری به وسیله زنبورهای پرستار ، همراه غذای آلوده به لاروهای جوان ( با عمر کمتر از 48 ساعت ) خورانده شده و وارد معده گوارش آنها می گردد در معده گوارش پس از استقرار شروع به تکثیر می نماید .
این باکتری ماده سمّی خاص که موجب کشته شدن لاروشده ازخود ترشح نمی کند ( برخلاف لوک آمریکایی ) بلکه به واسطه تغذیه شدید
از مواد غذایی موجود درمعده لارو و حمله به بافت پوشش روده ، به تدریج موجب ضعف آن شده و از تکمیل سیکل زندگی طبیعی لارو جلوگیری به عمل می آورد و باعث مرگ لارو می گردد . 
 علائم 
1- لوک اروپایی باعث مرگ لاروهای جوان می شود .
2- لارو به حالت حلقه ای درکف سلول قرار دارد .
3- لاروهای آلوده از رنگ سفید به تدریج تغییررنگ داده و به رنگ زرد و سپس قهوه ای در می آیند در این هنگام سیستم تنفس آن را به روشنی می توان دید و نهایتاً بدن لارو متلاشی شده و بقایای آن به صورت مایعی در کف سلولها قرار می گیرد . در این حالت از آلودگی ، اگر چوب کبریت را در سلول فرو برده و پس از به هم زدن بقایای لارو مرده ، به بیرون بکشیم ، بر خلاف لوک آمریکایی حالت لزج نداشته و به شکل نخ به دنبال چوب کبریت کشیده نمی شود . 
4- سرپوش سلولهای مرطوب کمی فرو رفته و تیره به نظر می رسد این گونه سلولها که حاوی لارو مرده هستند اغلب دارای سوراخی در وسط سرپوش می باشند . 
راههای انتشار 
1- تعویض قابها از کندوی آلوده به کندوی سالم .
2- لوازم زنبورداری آلوده .
3- تغذیه زنبورداران از عسل آلوده .
4- تبادل غذا بین اعضای کلنی .
5- غارتگری کندوها .
15
6- ورود اشتباهی و اتّفاقی زنبورهای آلوده به کلنیهای سالم .
7- گرفتن بچه طبیعی یا مصنوعی از کلنیهای بیمار .
8- خرید و فروش زنبور آلوده .
9- زنبوران نر آلوده که آزادانه داخل هر کندو می روند . 
درمان اکسی تتراسیکلین ( ترامایسین )   
1- این دارو به صورت پودر زرد رنگ می باشد 5/0 تا 1 گرم از ماده مؤثّر را به ازای هر کندو به شربت اضافه نموده و به زنبورها می دهیم . تکرار شربت دهی با این دارو 4 روز پس از اوّلین تغذیه است .   
زمان مصرف این دارو دو نوبت در سال یکی در پائیز و دیگری در اوائل بهار است .  
مایت آکاراپیس وودی (Acarapis woodi) ( مایت آکارین )
 
این مایت را نمی توان با چشم دید . از نظر اندازه طول مایت مادّه 150 تا 180 میکرون و در مایت نر 70 تا 80 میکرون است . این مایت به رنگ زرد روشن یا بی رنگ می باشد . این مایت انگل زنبوران کارگر ، ملکه و نرها در مرحله حشره کامل می باشد . مایت آکارین سیکل زندگی خود را در داخل لوله های تنفسی زنبور خصوصاً در لوله تنفسی اول و دوم قفسه سینه می گذرانند . مایتهای مادّه در داخل لوله های تنفسی بین 5 تا 7 تخم می گذارند که اوّلین تخم آن نر می باشد .

16
    
تمام دوره رشد مایت شامل تخم ، لارو و مایتهای کامل نر و مادّه را در یک زمان و در یک لوله تنفسی زنبور می توان دید . مایت در تمام طول سال در حال فعالیّت و تکثیر می باشد . طول عمر مایت 30 تا 40 روز گزارش شده زمانیکه جمعیّت کم است در تراشه های اوّلین سوراخ تنفس سینه زنبورعسل دیده می شود‌ ( در بند دوم قفسه سینه ) . ولی در اثر افزایش جمعیّت واردتراشه های بعدی قفسه سینه وحتّی کیسه های هوایی سر نیز می شوند . 
    
زمانیکه مایت مادّه جفت گیری کرد از لوله های تراشه ای زنبور بیرون می آید و به طرف موهای سینه ای حرکت و ازآنها بالا رفته و با یک یا دو پای عقب خود به آن می چسبد این مایت درصورت تماس با زنبور دیگر با دو پای جلو به موهای آن زنبور منتقل می شود سپس مایت در وهله اول توسط ارتعاشات بال به قسمت قفسه سینه و بعداً به هوایی که از سوراخ تنفس خارج می شود جلب شده و وارد سوراخ تنفس می شود این مایت پس از 3 تا 4 روز شروع به تخمگذاری می کند . این مایتها فقط به این طریق منتقل می شوند و از طریق شان یا کلنها منتقل نمی شوند . 
علائم   
17
وقتی زنبور عسل مورد حمله مایت قرار می گیرد هیچگونه علائم مرفولوژیکی خارجی از زنبور عسل بوجود نمی آورد ولی درداخل لوله های تنفسی زنبوران آلوده لکه های تیره پراکنده ای دیده می شود . زنبوران آلوده زودتر از زنبوران سالم می میرند . درصورتیکه کلنی به شدّت آلوده باشد اغلب زنبوران آن زودتر از موقع مرده و کلنی نخواهد توانست با تولید افراد جدید ، تلفات را جبران نماید . لذا این کلنیها بیشتر در معرض تلف شدن در زمستان هستند . 
روشهای بهداشتی 
چون نوزادان زنبور عسل به مایت آلوده نمی شوند می توان آنها را در مواقعی که سر سلولهایشان بسته می شوند جدا نموده و یک کندوی جدید سالم با ملکه سالم تهیه کرد و یا نوزادان سالم را به کلنی دیگری که سالم است انتقال داد . 
راههای انتقال بیماری 
1- پرواز اشتباهی زنبوران .
2- غارتگری زنبوران .
3- ورود زنبوران نر آلوده به کندوهای سالم .
4- ملکه آلوده ( به خصوص هنگام معرفی ملکه جدید به کندو ) .
5- بچه نوزادان طبیعی و مصنوعی بیمار .
6- خرید و فروش زنبوران آلوده .
7- کوچ زنبوران . 
معالجه
 1- آپی گارد 2- اسید فرمیک صنعتی 85% 3- آپی لایف وار
بید موم خوار Wax mom
 
18
دو نوع بید وجود دارد .
بیدموم خوارکوچکAchroia grisella بیدموم خواربزرگGalleria mellonella بیدموم خوار از خطرناک ترین آفات موم به شمارمی آید . خود پروانه بید موم خوار خسارتی به بارنمی آورد بلکه لارو این حشره خسارات عمده به موم وارد می کند ودرصورت کمبود موم حتّی به لارو و شفیره زنبورعسل هم حمله می کند هیچ موجودی قادر به هضم و جذب موم زنبورعسل نیست غیر از بید موم خوار ، آن هم در حالت لاروی .
    
پروانه موم خوار چند ساعت پس ازجفتگیری شروع به تخمگذاری می نماید و بطور متوسط بین 300 تا 600 تخم می گذارد . این پروانه تخمهایش را در لابه لای شکاف کندو و قاب ، بین طبقه های کندو ، خارج یا داخل کندو ، و جاهایی تخمگذاری می کند که زنبوران عسل نتوانند به آن آسیب برساند . حشره مادّه 4 تا 10 روز بعد از خارج شدن از پیله شروع به تخمگذاری می کند . تکامل تخم در دمای 29 تا 35 درجه به سرعت انجام می پذیرد ، سه تا پنج روز پس از تخمگذاری تخم تفریخ می شود . پس از پایان دوره جنینی ، تخمها باز شده و از آنها لاروهای کوچکی خارج می گردند . این لاروها بسیار فعّال می باشند و به سرعت در تمام کندو یا در انبار به سرعت در سراسر قابها پخش می شوند . معمولاً قابهایی مورد حمله قرار می گیرند که در آنها زنبور پرورش داده شده است . زیرا تغذیه لارو فقط از موم تنها نیست بلکه پوسته هایی را که زنبوران تکامل یافته در سلولها به جای گذارده بیشتر مورد استفاده قرارمی دهد . بید موم خوار برای اینکه خود را از زنبور مخفی نماید با زائده های دهان در داخل موم تونلهایی بوجود می آورد و از موم تغذیه می کند و از خود تارهایی به جای می گذارد که در آنها مدفوع لارو به صورت دانه های کروی شکل سیاه دیده می شود . بطور کلی این آفت تمام موم را از بین می برد ، بطوریکه دیگر چیزی باقی نمی گذارد . در برخی موارد مشاهده شده که حتّی قابها و کندوها که از چوب ساخته شده است را نیز از بین برده است . 
عوامل زمینه ساز خسارت
1- این آفت بیشتر به زنبورهایی صدمه می زند که جمعیّتشان کم است و تعداد قابها بیشتر از تعداد زنبورهای داخل کندو باشد . لذا در فصل زمستان می بایست قابهای اضافی را که خالی هستند را از کندو بیرون آورد تا زنبورها در قابهای دیگر فشرده شوند این کار هم به گرم شدن زنبوران در فصل سرما و هم به عدم راهیابی بید موم خوار به درون کندو کمک زیادی می کند . این آفت نمی تواند به جمعیتّهای قوی
19
 آسیب برساند .
2- کمبود مواد غذایی برای زنبورران عسل .
3- وجود بیماری در کلنی خصوصاً لوک .
4- از دست دادن ملکه .
 5- کاهش شدید جمعیت زنبوران کارگر .
    
استقرار و نحوه کندو ها در زمستان 
1- کندو ها را پشت به باد قرار دهید .
2- کندوها را بالاتراز سطح زمین قرار دهید ( برروی بلوک یا آجر ) تا در اثر باران و رطوبت کندوها نپوسند و زنبوران به بیماری ، بالاخص نوزما مبتلا نشوند .
3- کندوها در جای آفتابگیر قرار داشته باشند .
4- حدالمقدور سعی شود کندو ها درجای بادگیر قرار نداشته باشند .
5- تمام قابهای اضافی را از کندو خارج کرده و سعی کنید زنبورها فشرده شوند .
6- فضای خالی کندو را با یک گونی یا پارچه برزنت از فضایی که زنبوران قرار دارند جدا کنید و بدین طریق کندو را کوچک کنید . زیرا زنبوران فضای کوچک را زودتر گرم می کنند و عسل کمتری هم برای گرم کردن مصرف می نمایند و در نتیجه زمستان را بدون اینکه از سرما تلف شوند طی می کنند .
7- در زمستان بدون دلیل درب کندو را باز نکنید .
8- به محض اینکه زنبوران را تغذیه نمودید درب کندو را فوراً ببندید .
9- تغذیه را غروب انجام دهید تا غارتگری کمتری انجام گیرد .
20
10- برای تنگ کردن کندو به هیچ عنوان از پلاستیک (نایلون) استفاده ننمائید .
11- دریچه پرواز را درزمستان برای کندوهای ضعیف به اندازه ورود و خروج یک زنبور و برای کندوهای قوی به اندازه مناسب باز گذارید.
تغذیه زنبوران 
1- درون کندوها ظروف غذا خوری آویزان نمائید .
2- درون ظروف غذاخوری چوبهایی قرار دهید تا زنبوران درون ظرف غرق نشوند زیرا لاشه زنبوران غرق شده باعث آلوده نمودن ظرف و سپس آلوده شدن شربت و زنبوران می شود .
3- نسبت شکر به آب در این فصل حداقل2 به 1 است یعنی 2 قسمت شکر و 1 قسمت آب .
 4- آبی که برای شربت مصرف می نمائید باید ولرم باشد .
5- می توانید داروهای خوراکی را با شربت به زنبوران بدهید .