آموزش زنبور داری در 6 ماه دوم سال ( مهر تا اسفند ماه)

 

کارهای زنبور داری در ماه مهر

تغذیه زمستانی باید تاکنون پایان یافته باشد. مقدار آن برای کندوهای مختلف متفاوت است. جمعیت های قوی بیشتر و جمعیت های نسبتا ضعیف کمتر تغذیه می شوند. زمانی تغذیه جمعیت ها به اتمام می رسد که تا مهر ماه 8 الی 10 کیلو شکر صرف تغذیه شان شده باشد. طبیعت دیگر معمولا شهدی ندارد که در اختیار زنبورها قرار دهد. اگر هم داشته باشد مقدارش قابل بحث نیست. در استانهای شمالی ایران به ویژه در گیلان باغ های چای فراوانند. بوته های چای در پاییز و زمستان گل می دهند ولی اولا تعداد گل های هر بوته کم بوده و از 4 الی 5 گل تجاوز نمی کند. ثانیا گل های چای تنها گرده گل می دهند و شهد ندارند. ثالثا هوای منطق چای کاری در پاییز و زمستان اغلب بارانی است و امکان بهره برداری از آن برای زنبورها بسیار محدود است.
کنترل جمعیت ها پس از پایان تغذیه زنبور دار را از وضع داخلی کندو و کمبود یا کافی بودن غذای ذخیره شده برای گذراندن پاییز و زمستان آگاه می نماید تا در صورت نیاز به جعیت هایی که غذای کافی ندارند کمک شود. این بررسی می توان با باز کردن کندوها انجام گیرد و یا با استفاده از یک ترازو یا یک قپان. باز کردن کندوها و دیدن مقدار غذای جمعیت ها با چشم گو اینکه اطمینان بخش تر است و زنبور دار را از مقدار غذای جمعیت بهتر آگاه می نماید ولی خطر شروع غارت را با خود به همراه دارد که در این ماه بدلیل بیکاری زنبورها شدید هم هست

به همین دلیل مدتی که کندو باز می ماند باید خیلی کوتاه باشد. در صورت شروع غارت باید اولا فوری بررسی را قطع و سر کندوها را گذاشت. ثانیا سوراخ پرواز همان کندو را برای 3 روز تنگ کرد تا آنجا که بیش از 2 الی 3 زنبور نتواند از آن عبور کنند. بررسی با ترازو  و یا قپان با وجود پر زحمت بودن خطر غارت را به کلی از بین می برد.  در اینجا هم تنها اولین بررسی بهتر است با باز کردن کندوها انجام گیرد و نتیجه از لحاظ کفایت و کمبود غذا در شناسنامه هر کندو و یا در یک دفترچه نوشته شود. از این تاریخ تا اوایل فروردین کندوها را هر دو هفته یکبار وزن کرده و باز در دفترچه کنار وزن های قبلی می نویسند تا بتوانند از مقایسه وزن ها با هم نتیجه بگیرند. یکی از سرمایه های بزرگ زنبور دار شان هایی است که وی باید همیشه به صورت ذخیره در اختیار داشته باشد. این قاب ها معمولا در انبار مخصوصی نگهداری می شوند.
4 نوع شان مورد لزومند:

1- شان های خالی ولی سالم به تعداد هر چه بیشتر بهتر برای طبقه دادن به کندو در فروردین و اردیبهشت.
2- شان های پر از عسل و یا شربت برای کمک به جمعیت هائی که در زمستان به هر دلیلی آذوقه اشان تمام شده باشد.
3- شان های گرده برای زمان شروع دوباره تخمگذاری ملکه به منظور تحریک وی به تخمگذاری بیشتر در اسفند و فروردین و یا پس از بچه مصنوعی و یا طبیعی گرفتن.
4- شان هایی با سلول های نر برای زنبور دارانی که تصمیم به تولید و جفتگیری دادن ملکه دارند.
این سرمایه پر بها در اشکاف مخصوصی که برای همین منظور درست شده نگهداری می گردد تا دست پروانه موم خوار از آنها کوتاه باشد و موش ها هم که علاقه زیادی به گرده گل ذخیره شده در شان ها دارند نتوانند شان ها را خراب و تکه پاره و برای زنبور دار و جمعیت ها غیرقابل استفاده کنند.
با استفاده از گرمای‌ هوا کندوها را تمیز می کنند. برای این کار تک تک کندوها را باز کرده موم ها و بره موم هائی که به چهار دیوار و کف کندو چسبیده اند را به کمک یک کاردک جدا و در گوشه ای جمع می کنند ولی این کار باید خیلی سریع انجام گیرد تا غارت شروع نشود. تمام شان های سیاه و غیرقابل استفاده را از کندو برداشته همراه تکه های مومی که در جریان سال و همچنین هنگام تمیزکردن کندوها جمع آوری گردیده برای ذوب و تصفیه که می تواند در اواخر همین ماه انجام گیرد در محلی مطمئن گذاشته می شوند. موم ها هر چه زودتر تصفیه گردند بهتر است تا کرم موم خوار نتواند آنها را بخورد. چه فعلا قیمت موم در ایران خیلی گران و حدود 3 برابر عسل است.
اولین اقدامات برای گرم نگهداشتن کندو اینست که روی قاب ها در داخل کندو یک پارچه کتانی دو لا و روی آنها نیز مقداری روزنامه می گذارند تا گرما در داخل کندو حفظ شده و از راه درزهای سقف آن خارج نگردد و در نتیجه تامین و ثابت نگهداشتن آن برای زنبورها اشکالی بوجود نیاورد. استفاده از نایلون به جای پارچه را توصیه نمی شود چون نایلون مانع خروج بخار آب از کندو شده کپک زدگی شان ها را تشدید می نماید.
آخرین کار زنبور دار تنگ کردن کندوها و همچنین سوراخ پروازشان است. سوراخ پرواز می تواند سراسری باشد ولی باید ارتفاعش از 7 میلیمتر تجاوز ننماید. از چنین سوراخ پروازی کوچکترین موش ها هم نمی توانند عبور کنند. در مناطقی که رطوبت هوا زیاد است و شان ها داخل کندوها زمستان کپک می زنند سوراخ پرواز را باید سراسری گرفت. در این ماه هم باید مواظب غارت بود که زنبورها به دلیل بیکاری آمادگی زیادی برای غارت دارند.
نبور دار می تواند به راحتی از هم اکنون قدرت جمعیت های هر کندو را در اوایل سال آینده پیش بینی کند. برای این کار با دیدن تعداد خیلی زیاد زنبورها در هر کندو در ماه مهر گول نمی خورد. این قدرت آنها یک قدرت دروغی است. چون تعداد زیادی از این زنبورها به دلیل بهاری و تابستانی بودن باید از بین بروند پس فقط به تخم ها و لاروها به خصوص لاروهای سرپوشیده توجه کنید. اگر تعدادشان زیاد باشد آن جمعیت در اوایل بهار آینده قوی خواهد بود و اگر کم باشد ضعیف. زنبورهائی که در این ماه متولد می گردند از زنبورهای متولد شده در مرداد و مهر زیادتر عمر می کنند و اغلب تا اردیبهشت زنده می مانند.
چکیده کارهای زنبور داری در ماه مهر:

1- تغذیه زمستانی باید حداکثر در این ماه پایان یافته باشد.
2- تنها یکبار کندو را باز کرده و به سرعت وضع غذایشان را بررسی نمائید و در شناسنامه هایشان بنویسید.
3- در صورت شروع غارت سر کندو را گذاشته و از ادامه کار موقتا صرف نظر نموده سوراخ های پرواز را تا حدود یک سانتیمتر کوچک کنید.
4- برای بررسی‍ وضع داخلی کندوها از هم اکنون تا فروردین ماه کندوها را هر 15 روز وزن نمائید.
5- همیشه تعدادی شان برای موارد اضطراری ذخیره کنید.
6 – موم های تکه تکه و جمع آوری شده و همچنین موم های شان های سیاه را ذوب و تصفیه نمائید.
7- روی قاب ها را با یک پارچه دو لای کتانی و مقداری روزنامه بپوشانید.
8- کندوهای جمعیت ضعیف را تنگ کنید.
9- کندوها رابرای زمستان گذرانی تمیز کنید ولی مواظب غارت باشید.
10- تنها به مقدار لاروها و تخم ها توجه داشته باشید. هر چه بیشتر باشند جمعیت در بهار آینده قوی تر خواهند بود. تعداد زنبورها در این ماه مهم نیست.

کارهای زنبور داری در ماه آبان
هوا در ایران مرکزی بتدرج سرد می شود به طوریکه در اغلب نقاط زنبورها از نیمه دوم این ماه کم کم به خوشه زمستانی می روند. تنها بعضی از روزها که هوا آفتابی و کمی گرم تر شده باشد از موقعیت استفاده کرده خوشه زمستانی و کندوهایشان را ترک نموده و پرواز کوتاه مدتی برای دفع مدفوعشان انجام می دهند. در شمال ایران هنوز هوا تا آنجا سرد نشده که زنبورها را به خوشه زمستانی بفرستد. کمی دیرتر یعنی در آذر ماه ممکن است برای مدت کوتاهی به خوشه بروند و اغلب سال ها اصلا به خوشه نمی روند چون هوای زمستانی منطقه ملایم است.
تنها روزهایی که برف روی زمین نشست خوشه زمستانی به مدتی کوتاه تشکیل می گردد ولی به محض آفتابی شدن هوا حتی در حالی که برف نسبتا زیادی هم روی زمین نشسته خوشه باز شده و زنبورها به خارج از کندو می روند و پروازمی کنند. تخم ریزی ملکه هم بعضی از سال ها در شمال قطع نمی گردد و ملکه در زمستان با نسبت خیلی کمتر از بهار و تابستان به تخم ریزیش ادامه می دهد. در روزهای برفی به مدت کوتاه تخم ریزی قطع شده ولی به محض خوب شدن هوا از سرگرفته می شود. این نکته خیلی مهم باید همیشه یاد زنبور دارها باشد که هر وقت زنبورها کنار آب برای آوردن آن به کندو دیده شدند معنایش اینست که هنوز در جمعیت تخم و لارو وجود دارد. در استان های جنوبی کشور ما که در کنار خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند هوا هرگز آنقدر سرد نمی شود که زنبورها به خوشه زمستانی بروند. در این استان ها زنبور عسل A.MELLIFERRA  تقریبا وجود ندارد.
مدتی است رسم شده که زنبور دار های سایر استان های کشور در زمستان جمعیت هایشان را برای تقویت زمستانی به آنجا حمل می نمایند. ولی نوعی زنبور محلی در بعضی از نقاط آن به صورت وحشی به نام APISFLOREA زندگی می کنند و اهالی از آنها با همان حالت وحشی بهره برداری می نمایند. این نوع از زنبورها در سبزوار و چابهار دیده شده است. از اواخر آبان ماه زنبور دار دیگر کاری با زنبورها و جمعیت آن ندارد.
کلی کارهای دیگری دارد که باید انجام دهد و مهمترین آنها عبارتند از:

1- اگر تاکنون موم ها را ذوب و تصفیه نکرده بیش از این وقت را تلف نکند تا لاروهای پروانه های موم خوار که به انتظار فرصت نشسته اند به جان موم ها افتاده و آن را بخورند. هم در سطح جهانی و هم در کشور ما امروزه نه تهیه جمعیت مسئله است و نه کندو نه ملکه و نه عسل، ولی موم مسئله ایست که تقریبا همه کشورهای جهان گرفتار کمبود آن هستند. تاکنون تا آنجا که مقدور است به زنبور دارها توصیه می شود که فروش عسل با موم به هر دلیلی که باشد خطاست. چون در مقابل هر کیلو موم که همراه عسل و به قیمت عسل می فروشند در مقابل باید در بازار همان مقدار موم را به قیمت سه برابر بخرند. این کار از نظر اقتصادی هم نه معقول است و نه مقبول.
2- زنبور دار در جریان سال هر مقدار عسل که به دفعات از هر یک از کندوهایش محصول گرفته باشد، در شناسنامه تک تک آنها را با تاریخ برداشت نوشته است. در آبان ماه هر یک از شناسنامه ها را با کمال دقت بررسی و جمع مقدار عسلش را حساب نموده در شناسنامه می نویسد. با استفاده از شناسنامه ها جمعیت هایی که بیشترین عسل را آورده اند می شناسد و در سال و سال های آینده تنها از همین کندوها بچه چه به صورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی می گیرد. به علاوه تنها به نرهای همین جمعیت های پر محصول اجازه زنده ماندن برای جفتگیری با ملکه هائی که متولد خواهند شد را می دهد. تا تنها جمعیت های فعال و عسل آورنده اش ازدیاد یابد و از تولید مثل جمعیت های کم محصول و غیر اقتصادی جلوگیری شود. بدین وسیله مقدار محصول زنبورستانش را سال به سال بالا تر می برد. البته و صد البته شرایط اصلی کار و موفقیت اینست که در محیطی که کندوها قرار دارند شهد و گرده گل به مقدار هر چه بیشتر و به مدت هر چه زیادتر وجود داشته باشد. در مناطق کم شهد قوی ترین و بهترین جمعیت ها هم نمی توانند عسل جالبی به کندویشان بیاورند.
3- وظیفه دیگر زنبور دار شناختن جمعیت های نیش زن با استفاده از شناسنامه هایشان می باشد. جمعیت های نیش زن اغلب از نژادهای مخلوطی بوجود می آیند و معمولا تنها در یک نسل پرمحصولند. در نسل های بعدی مقدار محصولشان به شدت پایین می آید. کار کردن با چنین جمعیت ها مشکل بوده و همیشه همراه با نیش خوردنهای فراوان است. به طوریکه اغلب باعث رو گردان شدن زنبور داران از این شغل می گردد و به اصطلاح معروف عطایشان را به لقایشان می بخشند. به ویژه اگر تعداد جمعیت های نیش زن در زنبورستان زیاد هم باشد. تعویض ملکه اش با یک ملکه که از یک جمعیتی آرام، خوب و فعال و از نژاد خالص بوجود آمده باشد تنها چاره این وضع است. اگر تعویض در اوایل بهار صورت گیرد جمعیت دو ماه بعدش آرام خواهد شد و اگر در پاییز عملی شود از اواخر اردیبهشت دیگر از نیش زدنشان خبری نخواهد بود.
4- از هم اکنون تا اوایل اسفند زنبور دار تقریبا بیکار است و وقت کافی برای مطالعه کتاب های قابل اعتماد زنبور داری در اختیار دارد. مطالعه کتاب های خوب برای زنبور دار با ذوق از واجبات کارش در زنبور داری است. بدون مطالعه پیشرفت و بهتر کردن وضع و کار غیرممکن است. زنبور داری امروزه به صورت علمی در آمده و دیگر تنها شغل نیست که از پدر یا همسایه ها یاد گرفته شود. علم است و یاد گرفتن آن تنها یک راه دارد و آن هم مطالعه می باشد و یاد گرفتن راه های اجرای آنها از پدر و یا همسایه ها تنها امور ابتدائی زنبور داری را می توان یاد گرفت. زنبور دار بی مطالعه به ناچار یک عمر در نقطه ای که هست در جا می زند بدون اینکه حتی بفهمد که در حال در جا زدن است.
5 – وزن کردن هر دو هفته یکبار از این زمان به بعد بدلیل بیکاری برای زنبور دار به راحتی ممکن است. اگر تعداد کندوها زیاد باشد لازم نیست همه آنها را در یک روز وزن کند. می تواند در 2 یا 3 روز این کار را انجام دهد ولی همیشه تاریخ وزن کردن را باید در یاداشت ها قید نماید. مقایسه هر بار وزن با وزن قبلی زنبور دار را از وضع داخلی کندوها کم و بیش آگاه می کند. مثلا هرگاه تفاوت وزن یک کندو با وزن دفعه پیش زیاد باشد معنایش اینست که به وسیله جمعیت های دیگر غارت شده است. در این حال زنبور دار پس از یک کنترل سریع با آویزان کردن 2 شان پر از عسل داخل آن و تنگ کردن سوراخ پروازش می تواند جمعیت را از مرگ حتمی از گرسنگی در وسط زمستان نجات دهد.
چکیده کارهای زنبور داری در ماه آبان:

1- در ایران مرکزی و غربی معمولا از نیمه دوم این ماه زنبورها خوشه زمستانی را تشکیل می دهند و تا اوایل بهار داخل آن به زندگیشان ادامه می دهند.
2- در استان های جنوبی دریای خزر زنبورها خیلی از سال ها در زمستان نه به خوشه می روند و نه اینکه ملکه تخم ریزیش را قطع می کند.
3- هرگاه زنبورها را کنار آب در حال مکیدن دیدید معنایش اینست که در کندو تخم و لارو وجود دارد و ملکه هنوز مشغول تخم ریزی است.

آب در زندگی زنبورعسل
4- عده ای از زنبور دارها کندوهایشان را در زمستان به جنوب ایران کوچ می دهند و از نتیجه اش راضی هم هستند.
5- اگر موم ها را تاکنون تصفیه نکرده اید حتما این کار را فوری انجام دهید.
6- مقدار محصول عسل کندوها را محاسبه کرده و پر محصول ترین جمعیت هایتان را بشناسید.
7- ملکه جمعیت های نیش زن را در بهار و یا حالا پیش از آنکه به خوشه روند عوض کنید.
8- از مطالعه کتاب های خوب زنبور دار غفلت نکنید.
9- وزن کردن هر 15روز یکبار کندوها از مهر ماه تا اول فروردین شما را از  بعضی از پیش آمدهای غیر منتظره داخلی کندوها می تواند آگاه نماید.

کارهای زنبور داری در ماه آذر
آذر ماه زمان آسایش زنبورها است وقتی که نه زنبورها با طبیعت کاری دارند و نه طبیعت با زنبورها. پرواز به خارج از کندو تنها در روزهای گرم و آفتابی برای دفع مدفوع انجام می گیرد که مدتش هم همیشه کوتاه است. این تنها کاری است که زنبورها در این ماه برای انجامش کندویشان را ترک می کنند. در چنین روزهای باید زنبور دار از آویختن پارچه های سفید روی سیم یا طناب به منظور خشک کردنشان پس از شستن آنها خود داری نموده و این وضع را به همسایه های نزدیکش نیز اطلاع دهد تا آنها هم این اشتباه را نکنند. چون زنبورها پارچه های سفید را برای دفع مدفوع ترجیح می دهند و مدفوعشان را رویشان خالی و پارچه را پر از لکه می نمایند. این لکه ها متاسفانه به آسانی پاک نمی شوند و از بین بردنشان کار مشکلی است.
اولین برف سال معمولا در نیمه دوم همین ماه می بارد و اغلب سوراخ های پرواز را مسدود می کند که زنبور دار باید فوری سوراخ های پرواز را با جارو یا انگشت باز و این کار راحتی به فردا هم موکول ننماید. زیرا ممکن است همین سهل انگاری کوچک باعث تلف شدن تعدادی از جمعیت ها گردد. هرگاه برف سوراخ پرواز را مسدود نماید تنفس جمعیت با استفاده از سوراخ های ریز موجود در برف تنها کمی دشوار می شود ولی بدی اصلی کار در اینست که به زودی هوای گرم داخل کندو سطح داخلی برف های مجاور به سوراخ پرواز را آب می کند. این آب در سرمای شدیدتر شب تبدیل به یخ می گردد. یخ هم همان طوریکه می دانید خلل و فرج و یا سوراخ های ریز برای عبور هوا ندارد. در نتیجه جمعیت در داخل کندو پس از مدتی کوتاه خفه می شود. بنابراین بعد از هر برف مهمترین وظیفه زنبور دار پاک کردن فوری سوراخ های پرواز کندو است.
طرز زندگی جمعیت ها در سرمای زمستان بدین طریق است که زنبورها داخل کندو به صورت گلوله ای در اطراف قاب های پر از عسل در می آیند. گرما در مرکز این گلوله حدود  18 تا 20 درجه است. زنبورهایی که داخل گلوله هستند پس از گرم شدن جای خود را با زنبورهایی که در سطح خارجی گلوله می باشند و با هوای نسبتا سرد داخل کندو تماس مستقیم دارند عوض می کنند تا آنها هم به نوبه خود گرم شوند. این زنبورها نیز پس از گرم شدن جایشان را با زنبورهای سرد دیگر عوض می کنند. این کار تمام مدتی که هوا سرد است ادامه دارد زمانی که آنها به صورت گلوله در می آیند می گوییم زنبورها به خوشه رفته اند. جای ملکه همیشه در مرکز یا نزدیکی های مرکز گلوله است.
نوع دوم حرکت زنبورها برای دسترسی داشتن به عسل است که دسته جمعی و بدین طریق انجام می گیرد. پس از تمام شدن همه عسل در منطقه ای از شان که خوشه زمستانی آنجا قرار گرفته است همه زنبورهای خوشه به آرامی ولی با هم چند سانتیمتر روی همان شان به جلو می روند تا منبع غذایی تازه و دست نخورده دیگری را در اختیار گیرند و بتدریج مصرف نمایند. بعد از اتمام عسل این نقطه باز هم دسته جمعی چند سانتیمتر جلوتر می روند. در جریان زمستان آنقدر به این کار ادامه می دهند تا به آخر همان شان برسند. آنگاه باز دسته جمعی خود را به قاب پر از عسل مجاور انتقال داده ولی این بار بعد از تمام شدن عسل این نقطه چند سانتیمتر به عقب می روند. باز هم بتدریج آنقدر عقب می روند تا عسل این قاب نیز تمام شود و همین طرز حرکت را با سایر شان های پر از عسل در تمام مدت زمستان ادامه می دهند.
زنبور در سرما و داخل خوشه زمستانی دو نوع حرکت را انجام می دهد:
1- حرکت انفرادی هر یک از زنبورها در داخل خوشه. از سطح خوشه به داخل آن و از داخل خوشه به سطح.
2- حرکت دسته جمعی خوشه روی هر قاب و از یک قاب به قاب دیگر.
زنبورها گرمای لازمه خوشه اشان را با خوردن عسل ایجاد می کنند و از آنجائی که به صورت گلوله در می آیند قادرند گرمای ایجاد شده را داخل گلوله اشان حبس نموده و مانع خروج و از دست رفتنش گردند. طبق همه حساب های ریاضی و فیزیولوژی بدین طریق موفق می شوند که کمترین مقدار عسل ممکنه برای گرم شدن و زنده ماندن و زندگی در زمستان مصرف نمایند. همان طوریکه در بالا ملاحظه کردید تا زمانی که زنبورها عسل کافی در اختیار داشته باشند شدیدترین سرما نمی تواند صدمه ای به آنها بزند چون قدرت کنار آمدن با آن را دارند. آنچه به آنها صدمه زده و می تواند حتی تمام زنبورهای یک جمعیت را تلف کند جریان هوا ( کوران ) می باشد که زنبور در مقابل آن هیچ نوع مقاومتی ندارد. به همین توصیه می شود که هنگام تمیز کردن کندوها با کمال دقت باید مواظب بود که درزها و سوراخ هایی نداشته باشند. اگر داشتن باید آنها را مسدود نموده و یا کندو را عوض کرد.
کنترل هفته ای یکبار سوراخ های پرواز به زنبور دار امکان می دهد اوضاع داخلی کندوهایش را حدس بزند. در صورتی که بعضی از جمعیت ها و زنبورهایش را ناراحت روی تخته پرواز دید شماره کندویش را یاد داشت کرده و در اولین فرصت که هوا گرم تر از 10 درجه شد آن را باز کرده و به سرعت وضع داخلیش را بررسی نموده و کمک لازمه را در اختیار آن جمعیت قرار دهد. مدت بررسی هر کندو باید خیلی کوتاه بوده و مثلا از 2 دقیقه تجاوز ننماید. اگر مدت زیادتر باشد گرمای داخلی کندوها باز هم بیشتر پایین می آید. زنبورها برای اینکه گرمای داخلی را به حد اولیه برسانند ناچارند مقدار زیادتری از عسل های ذخیره زمستانیشان را خورده و در بدنشان تبدیل به گرما نموده و داخل کندو پخش کنند تا هوای داخلی دوباره گرم و متعادل گردد. بدین طریق باز مقدار بیشتری از عسل مصرف می کنند که این به ضرر زنبور دار و جمعیت است.
اصلا این قاعده کلی است که زنبورها هر باز کردن سر کندو را با خوردن مقداری عسل پاسخ می دهند. بنابراین به صرف زنبور دار است که چه در تابستان و چه در زمستان تا آنجا که برایش ممکن است از این کار اجتناب ورزد و تنها هنگامی سر کندو را باز کند که واقعا لازم باشد. عده ای از زنبور داران کندوهایشان را زیر سقفی که از قبل برای همین منظور ساخته و آماده نموده اند می گذارند تا باران و برف روی کندوها نریزد که البته این کار خیلی بهتر هم هست چون علاوه بر اینکه پاک کردن برف از روی کندوها دیگر لزومی ندارد. در تابستان هم در مدتی که کندوها هنوز مهاجرت داده نشده اند سایه بان خوبی برایشان می باشد و زنبور دار مجبور نیست برای کار کردن با زنبورها در وسط آفتاب مرتب عرق بریزد.

 

زمستانگذرانی زنبوران عسل

نحوخ زمستان گذرانی کندوها در زمستان

چکیده کارهای زنبور داری در ماه آذر:

1- در نقاط سردسیر کشور همه زنبورها در خوشه زمستانی زندگی می کنند. تنها روزهائی که گرمای هوا از 8 درجه بیشتر شود کندو را ترک کرده به سرعت دفع مدفوع نموده و فورا به کندو برمی گردند.
2- اولین برف در نیمه دوم همین ماه می بارد. فوری سوراخ های پرواز را پاک کنید.
3- زنبورها شدیدترین سرما را تحمل می کنند ولی کوچکترین جریان هوا ( کوران ) می تواند آنها را تلف کند.
4- از مطالعه کتاب های خوب زنبور داری غفلت نکنید.
5- هفته ای یکبار به سوراخ های پرواز دقت کنید. در صورت مشاهده وضع غیر طبیعی شماره کندو را یادداشت نموده و در ساعات گرم یک روز آفتابی آن را به سرعت کنترل و رفع نواقص نمائید.

مدیریت زنبورستان در فصل پاییز

خلاصه شهریور

ـ با آخرین انتقال کندوها را به مکان اصلی که پاییز ، زمستان و بهار در آنجا قرار خواهند داشت برگردانید .

ـ شانهای سیاه را از کندو برداشته و شانه های نیمه تازه به جایشان آویزان کنید .

 ـ قابهای پر از گرده را نزدیک نقطه اقامت زنبور در داخل کندو آویزان کنید تا فاسد نشوند .

 ـ زنبورهایی که در این ماه بدنیا می آیند تمام پاییز و زمستان را زنده بوده و در اواسط بهار می میرند .

 ـ برای پیش بینی قدرت جمعیت در بهار سال آتیه به تعداد زنبورها اهمیت ندهید ، فقط به مقدار تخم و لارو آن در شهریور و مهرماه توجه کنید .

 ـ تغذیه پاییزی جمعیتها را عصرها شروع کرده و پس از اتمام ، تعادل غذایی بین آنها ایجاد کنید .

 ـ مواظب باشید که زنبورها غارت را شروع نکنند برای جلوگیری از این کار سوراخ پرواز را تنگ کنید .

 ـ کندوها را با پارچه و گونی و روزنامه گرم بسته بندی کنید .

 ـ بعد از انتقال سوراخ پرواز را همیشه سمت مخالف باد قرار دهید .

 ـ زنبورستان را در محلهای بادگیر قرار ندهید .

 ـ خلاصه مهرماه

ـ برای جلوگیری از غارت ، تغذیه را بعد از غروب انجام داده و سوراخ های پرواز را تنگ کنید .

 ـ آخرین محصول عسلتان را از کندوها بردارید .

 ـ حالا صحیح ترین وقت برای تعویض ملکه است .

 ـ راه تعویض ملکه در پاییز با بهار فرق دارد .

 ـ زنبورهای جوان هر ملکه ای را به آسانی می پذیرند و حال آنکه زنبورهای مسن و قادر به پرواز به زحمت یک ملکه تازه را قبول می کنند .

 ـ از اواسط مهرماه نباید در کندوها نری دیده می شود

ـ خلاصه آبان

 1- تغذیه پاییزی باید تا حال پایان یافته باشد .

 2ـ هر مقدار عسل از هر کندو می گیرید در شناسنامه شان نوشته و در آخر سال همه را جمع بزنید تا کندوهای پر محصول را شناخته و در موقع لازم از آن ملکه و زنبور نر بگیرید .

 3ـ آبان ماه آخرین وقت تمیز و مرتب کردن کندوهای پر از زنبور است .

 4ـ مواظب باشید که کرم موم خوار جمعیتهای شما را از بین نبرد .

 5ـ شانهای سفید یا دیواره ها را از وسط جمعیت برداشته و به کنار کندوها منتقل کنید .

 6ـ کندو را تنگ کنید ( قابهای اضافی را بردارید) تا زنبورها در زمستان آن را راحت تر گرم کنند .

 7ـ برای دانستن وضع داخلی کندوهایتان هر 15 روز یکبار آنها را وزن نمائید .

 8ـ موم های جمع آوری شده را ذوب و تصفیه کرده و قالب بزنید تا در موقع لزوم از آن استفاده نمائید .

 ـ خلاصه آذرماه

 1ـ کاری به کار زنبور و کندو نداشته و آنها را به حال خودشان بگذارید .

 2ـ اگر زنبورهای کندویی را ناراحت دیدید شماره آن را یادداشت و در موقع مقتضی به سرعت کنترل و کمکش کنید .

 3ـ زنبورها هر باز کردن سر کندویشان را با خوردن مقداری عسل پاسخ می دهند که البته به ضرر زنبوردار است چون این عسل از کیسه زنبوردار می رود .

 4ـ برف سوراخهای پرواز را خیلی فوری پاک کنید . غفلت در این کار ممکن است باعث مرگ جمعیتها گردد .

زمستلن گذرانی در زنبورعسل

 5ـ جمعیت در زمستان به صورت گلوله زندگی می کند .

 6ـ کندوهای خالی را تمیز و آماده بهره برداری برای سال تازه کنید .

 7ـ مومهای سیاه را تصفیه نمایید .

 8ـ از مطالعه کتابهای مفید زنبورداری غفلت نکنید .

 9ـ شرکت در اتحادیه های زنبورداری لازم است .

کارهای زنبور داری در ماه دی
دی ماه هم مثل ماه آذر کم کارترین ماه سال برای زنبور دار است. دست به ترکیب کندوها و جمعیت ها نباید زد. تنها به خاطر بازدید و بررسی وضع آنها از راه سوراخ پرواز می توان به کندوها نزدیک شده و آنهایی که ناراحتی نشان می دهند و یا مشکوک به نظر می رساند شماره هایشان را یادداشت نموده ولی باز هم تا مساعد شدن موقتی هوا کاری به کارشان نداشت. دی و بهمن سردترین ماه های سالند. اسفند هم در بعضی از سال ها و یا در برخی از نقاط سرد است. جمعیت های سالم در داخل کندو و از آرامش کامل زمستانی برخوردارند به هیچ وجه نباید آرامش آنها را بهم زد.
زنبور عسل میلیون ها سال است که روی زمین فعالیت می کند. زمانی که از انسان نه خبری بود و نه اثری تمام این مدت را بدون دخالت و کمک انسان زمستان های سرد را داخل سوراخ های درختان در جنگل ها و حفره های سنگ ها گذرانده است. برای اینکه از هوای سرد زمستانی آسیبی نبیند در داخل سوراخ ها و حفره ها به همدیگر سخت چسبیده گلوله و یا خوشه ای را تشکیل دادند که داخل آن گرمای مورد نیاز زمستانیشان را تولید و تامین می کردند بطوری که عوامل خارجی نتوانند آنها را از بین ببرند. به زبان دیگر با سختی ها و ناراحتی های طبیعت توانستند بدون دخالت انسان کنار آمده و از زمستان های سرد و حتی یخبندان در تمام میلیون ها سال گذشته جان سالم بدر برند. بررسی همین وضع نشان می دهد که در زمستان بهتر است کاری بکار زنبورها نداشته و آنها را به حال خودشان گذاشت.
این درس را انسان از طرز طبیعی زمستانگذرانی زنبورها در حالت وحشی یاد گرفته و همان طور هم باید با وی رفتار کند. کنترل هفتگی سوراخ های پرواز را باید بدون دست زدن به کندوها انجام داد و هنگام بررسی وضع داخلی آنها در هوای گرم و آفتابی تا آنجا که ممکن باشد از ایجاد سر و صدا و یا رفتار خشن با زنبورها احتراز نمود.
سوراخ پرواز بهتر است سراسری و متحرک با ارتفاعی کمتر از 7 میلیمتر باشد تا بتواند مانع ورود موش های خیلی کوچک به داخل کندو گردد. متاسفانه در کندوهای ساخته شده در ایران این موضوع نه تنها رعایت نمی گردد بلکه تاکنون اصلا ناشناخته است. استفاده از آن به ویژه در نقاط مرطوب یکی از راه های نجات از قارچ زدگی زمستانی شان ها در داخل کندو است و به علاوه اگر به دلیلی مرگ و میر زمستانی زنبورها در کندوهایی که سوراخ پرواز متحرک سراسری دارند آنقدر زیاد باشد که کف آن را پوشانده و از راه خروج و ورود زنبورها را مسدود نماید. تنها با یک میله سر کج می توان زنبورهای مرده را بیرون کشیده تا هوای کافی به زنبورها برسد و خفه نشوند و یا با قرار دادن یک صفحه نایلونی و یا تخته سه لا در کف کندو در مهر ماه همین کار راحت تر انجام می گیرد. بدین طریق که با برداشتن کامل تخته ای که سوراخ پرواز را تشکیل می دهد. نایلون یا تخته سه لا را براحتی بیرون کشیده از طرز محل ریخته شدن زنبورهای مرده وضع جمعیت را حدس زد و یا با دیده شدن جسد ملکه بین آنها از بی ملکه بودنشان مطلع شد. سپس صفحه نایلونی و یا تخته سه لا را تمیز کرده به آرامی دوباره در کف کندو گذاشته و تخته پرواز متحرک را به محل اولیه اش برگرداند و این کار را هر هفته و یا هر چند هفته یکبار تکرار کرد. البته همه اینها باید بدون ایجاد سر و صدا و با آرامی و ملایمت کامل انجام گیرد. تا زنبورها ناراحت نشده و خوشه زمستانی را ترک نکنند که در این حال تلف خواهند شد. هر زنبور که در سرمای زمستانی خوشه را ترک کند محکوم به مرگ است.
در روزهای نسبتا گرم این ماه اگر جلوی سوراخ پرواز فعالیتی ندیدید و خواستید از زنده بودن جمعیت آن مطمئن شوید 2 کار می توانید بکنید.
1- یک لوله لاستیکی یا پلاستیکی را از راه سوراخ پرواز به داخل کندو فرستاده سر دیگرش را به گوشتان نزدیک کنید. اگر جمعیت زنده بود صدایش را خواهید شنید.
2- گوشتان را به یکی از دیواره های کندو چسبانده و چند ضربه نسبتا ملایم با پشت انگشت ها به دیواره دیگر آن وارد کنید. از جمعیت زنده در مقابل هر ضربه صدائی واضح ولی کوتاه شنیده خواهند شد.
موم های تصفیه شده و قالب زده را تحویل کارخانه قالب زنی موم که خوشبختانه امروزه چند عدد از آنها در ایران مشغول کار می باشند داده و باید به اندازه نیاز سالیانه ورقه های موم قالب زده برای استفاده در بهار سال آینده تحویل گرفت. در بهار و گرما گرم فعالیت جمعیت ها زنبور دار وقت کافی برای تهیه آن ندارد بخصوص آنکه همه زنبور دارها هم در بهار به دنبال آن می روند در نتیجه تهیه اش مشکلتر می شود. با ورقه های موم پرچ شده ای که تازه خریداری شده و یا از قبل در انبار بود باید به اندازه کافی دیواره درست کرده برای زمانی که جمعیت ها در بهار در حال رشد و یا ازدیادند آماده داشت.
کندوهائی خالی و معیوب را تعمیر و آماده بهره برداری نموده، کندوهایی که بعد از متحد کردن دو جمعیت خالی و یا زنبورهایشان تلف شده اند را تمیز و در صورت نیاز تعمیر کنید.
شناسنامه های کندوها را که از اول فروردین قابل استفاده خواهند بود خط کشی و آماده باید کرد. با این شناسنامه ها می توان از اوضاع زندگی هر جمعیت آگاه شد بدون اینکه باز کردن کندویش لازم باشد. شناسنامه های سال پیش جمعیت ها را با دقت کامل و موشکافی مطالعه کرده و پس از مقایسه با سالنامه های سال پیشتر و نتیجه گیری از وضع فعالیت آنها 10 عدد از فعالترین و آرامترین جمعیت ها را انتخاب کرده و در ازدیاد جمعیت ها در سال آینده تنها از همین ها استفاده می کنند.
درباره مطالعه کتاب ها زنبور داری باز هم سفارش می کنم. بدون مطالعه ممکن است یک زنبوربان شد ولی زنبور دار شدن غیر ممکن است حتی اگر تعداد کندوهایتان 500 عدد و یا خیلی بیشتر باشد. مطالعه و عمل مثل دو پای یک انسانند و می دانید که انسان با دو پا خیلی بهتر می تواند راه برود و حتی به سرعت بدود تا شخصی که یک پایش را بریده باشند.
چکیده کارهای زنبور داری در ماه دی:

1- دست به ترکیب جمعیت ها و کندوها نزنید. وضع داخلیشان را تنها از راه سوراخ پرواز هر هفته بررسی نمائید.
2- در صورت اجبار به باز کردن کندو در یک روز آفتابی دی ماه، از ایجاد سر و صدا احتراز نموده و این کار را در نهایت آرامش ولی سریع انجام دهید.
3- سوراخ پرواز متحرک و سراسری کمک بزرگی در زنبور داری است.
4- در روزهای گرم دی ماه اگر در سوراخ پرواز فعالیتی دیده نشد، کندو را کنترل نموده و از زنده بودن زنبورها مطمئن گردید.
5- موم های پرچ شده و قالب زده را خریداری و برای مصرف در بهار انبار کنید.
6- کندوهای خالی و معیوب را تعمیر نمائید.
7- همه ادوات و وسایل کار را برای استفاده در بهار آینده تمیز کنید.
8- شناسنامه های جمعیت ها را برای استفاده در سال آینده به منظور تولید و پر بارترین جمعیت ها را برای استفاده در سال آینده به منظور تولید ملکه های خوب و نرهای قوی تعیین نمائید.

کارهای زنبور داری در ماه بهمن
در نیمه دوم بهمن ماه معمولا در ایران گل های درختان بیدمشک باز می شوند. در شمال ایران متاسفانه همه ساله پس از باز شدن شکوفه ها سرما دوباره برمی گردد و باران و برف شکوفه ها را خراب و زنبورها را از گرده های پر ارزش آن محروم می کند. برای احتراز از آن روشی پیشنهاد شده که بهتر است آن را بخوانید.
همراه باز شدن گل های درختان بیدمشک زنبورها نیز در یک روز آفتابی خوشه زمستانی را بهم زده دوباره فعالیت سالیانه اشان را از سر می گیرند یعنی از زندگی غیرفعال به زندگی فعال قدم گذاشته و زندگی عادیشان را دوباره شروع می کنند. کارگران که تاکنون در گرمای حدود 20 درجه زندگی می کردند با خوردن عسل زیاد گرمای داخلی کندو را بالا برده و به 35 درجه می رسانند. در این وضع ملکه اولین تخم ها را داخل سلولها گذاشته و طبق روال کار از این به بعد هم هر روز به تعداد تخم هائی که می گذارد می افزاید. در کندوهای خودم که در کرج مسقتر بودند در 24 بهمن تخم ها را دیدم. در این تاریخ گل های بیدمشک نیز در این منطقه باز شده و زنبورها از آن استفاده می کردند.
ملکه زمانی تخمگذاری می کند که گرمای داخلی به 35 درجه برسد. زنبورها با خوردن عسل فراوان قادرند گرمای داخلی کندو را تا این حد بالا ببرند. نتیجه ای که می توان گرفت اینست که در اواخر این ماه مصرف عسل ناگهان خیلی زیاد می شود. برای کمک به جمعیت اگر قاب عسل موجود نبود که داخل کندو آویزان کرد مقداری خمیرشیرین روی قاب ها می گذارند ولی بهتر است روی قاب ها یک صفحه نایلونی پهن کرد تا اگر خمیرشیرین در اثر گرمای داخلی کندو شل شد روی کف کندو نریزد. و در صورت لزوم این کار را چندبار تکرار نمود.
این ماه مهمترین کار زنبور دار باید سعی در گرم نگهداشتن کندوها باشد تا ملکه بتواند روزانه هر چه بیشتر تخم بگذارد. گذاشتن پارچه روی قابها لازم است. این کمک بزرگی به جمعیت در گرم شدن و گرم ماندن است که زنبورها حق الزحمه زنبور دار را سه ماه با بار آوردن و عسل دادن از شکوفه های درختان میوه حداکثر در اردیبهشت و خرداد ماه می پردازند و بدین وسیله از وی تشکر می کنند. زنبور دارانی که از گرم کردن و تغذیه زنبورها در این ماه کوتاهی می کنند خودشان را از یک محصول عسل جالب عقب می اندازند چون در اثر عدم تغذیه در این ماه جمعیت ها ضعیف مانده و ناچار می شوند که شهد شکوفه های درختان میوه را صرف رشد و نمو داخلی خودشان کنند تا قوی شوند و بتوانند از گل هائی که از اردیبهشت ماه به بعد شهد می دهند عسل بیاورند. بنابراین تکرار می کنم که زمان تغذیه تقویتی جمعیت ها بهمن ماه و اسفند است همان طوری که زمان تغذیه تحریکی و زمستانی آنها مرداد و شهریور می باشد. نه طبق رسم ایران آبان و آذر و یا حتی زنبور دار تنها زمان کافی داشت به تغذیه جمعیت هایش بپردازد.
در این جا این سوال پیش می آید که در بهمن ماه تنها گیاهی که گل می دهد بیدمشک است که معمولا باید تمام مواد غذایی را در اختیار کارگران بگذارد تا با آن بتوانند به وسیله غده شیری که در سرشان وجود دارد ژله رویال برای تغذیه نوزادان درست کرده و ترشح کنند ولی در نقاطی مثل شمال ایران اغلب سال ها باران و برفی که بعد از شکفتن گل های بیدمشک سر می رسند باعث خراب و غیر قابل استفاده شدن گرده ها و شهد آن می گردد. بنابراین زنبور عسل در این حالت از چه منبعی قادر است شهد به ویژه گرده گل را که در این ماه تنها منبع پروتئینی طبیعی برای زنبور عسل است و بدون آن ترشح ژله رویال و در نتیجه تغذیه و رشد لاروها غیرممکن می باشد تهیه نماید.
جوابش همان طوری که قبلا هم کم بیش داده شده اینست که همه زنبورهائی که از اواخر مرداد به بعد متولد می شوند مقدار زیادی گرده گل، چه از طبیعت و چه از ذخایر موجود درشان ها می خورند. این گرده های گل در بدنشان تبدیل به مواد پروتئینی و چربی شده در زیر جلدشان ذخیره می گردد در بهمن و اسفند که مورد نیاز است این مواد از راه خون به سمت غده های شیری حرکت کرده و در آنجا پس از پرورش یافتن تبدیل به ژله رویال به رنگ شیری شده از راه دهان و خرطوم داخل سلول ها ریخته می شوند تا لاروها با آن تغذیه شوند. حدود 50 درصد از مواد متشکله ژله رویال یا ژله شاهانه مواد پروتئینی است 15 درصد آن انواع چربی ها و 20 درصدش را قندها تشکیل می دهند. بقیه اش از اسیدهائی هستند که هنوز ناشناخته مانده اند. در ژله ی رویال انواع ویتامین ها و مواد کانی که برای رشد طبیعی لاروها لازم هستند وجود دارند.
هرگاه سوراخ پرواز کندو سراسری باشد و به موقع یعنی در مهر ماه یک صفحه نایلونی و یا بهتر یک تخته سه لا در کف کندو گذاشته شده باشد حالا با بیرون کشیدن آن از داخل کندو تمام تاریخ زندگی زمستانی جمعیت را می توان به راحتی خوانده و از وضع کنونیش آگاه شد و بدون اینکه نیازی به باز کردن باشد.
1- با دیدن تعداد زنبورهای مرده در روی تخته از ضعف و یا قدرت جمعیت ها آگاه شد.
2- آخرین نقطه ای که موم های ریز ریز شده ریخته اند محلی است که زنبورها هم اکنون در آن نقطه اقامت دارند.
3- مقدار موم ریز ریز شده نشان دهنده مقدار غذائی است که زنبورها تاکنون خورده اند. هر چه بیشتر باشد جمعیت غذای بیشتری مصرف نموده و چه بسا به تغذیه فوری نیاز داشته باشد. در این وضع یک الی دو کیلو خمیرشیرین روی یک صفحه نایلون گذاشته و درست همانجائی که زنبورها هستند روی قاب ها می گذارند. نایلون نباید تمام قاب ها را بپوشاند تا زنبورها امکان دسترسی به خمیرشیرین داشته باشند. جمعیت آن را در مدتی حدود 2 الی 3 هفته می خورد. بعد از آن می توان جمعیت را با شربت و یا شان عسل نسبتا گرم شده تغذیه نمود.

4- پیدا شدن مقدار زیادی شکرک نشان آنست که جمعیت تشنه است و به آب نیاز دارد.
5- دیدن جسد ملکه زنبور دار را از بی ملکه بودن آگاه می نماید. در این زمان از سال و در این حال 2 کار می توان کرد:

الف: اگر ملکه هائی ذخیره شده باشند یکی از آنها را در قفسه گذاشته در اختیار جمعیت قرار داد.
ب: در اولین فرصت جمعیت را با جمعیت دیگر متحد کرد.
6- پیدا شدن جسد زنبورهای نر روی تخته می تواند نشان دهنده یکی از این دو وضع باشد.
الف: نطفه موجود در کیسه ذخیره ملکه تمام شده و وی به ناچار تخم نر می گذارد. در این صورت ملکه باید هر چه زودتر حذف و به وسیله یک ملکه جفتگیری کرده جوان با استفاده از روش بهاری جانشین گردد.
ب: ملکه مدتهاست مرده و کارگران تخمگذاری می کنند. چنین جمعیتی معمولا دیگر قابل بهره برداری نیست و به محض گرم شدن هوا باید آن را از بین برد بدین طریق که کندو را به فاصله حدود 100 متر برده و از زنبورها خالی نمود. در نقطه ای که سابقا همین کندو قرار داشت کندوئی نگذاشت تا زنبورهای جمعیت نر جایی برای اقامت پیدا نکرده و کاملا متفرق گردند و از بین بروند و هم از شرشان راحت شود
اگر در هوای نسبتا ملایم جلوی سوراخ پرواز زنبورها سرگردان این طرف و آن طرف بدوند و نتوانند پرواز کنند احتمال مبتلا بودن جمعیت به بیماری نوزما وجود دارد. بررسی زیادتر و آزمایشگاهی لازم است و یا زنبور دار می تواند از راه تشخیص این بیماری بدون میکروسکوپ استفاده کند.
به محض بالا رفتن گرمای هوای 8 درجه در سایه به سرعت و مثل ماه های قبل پرواز دفع مدفوع انجام می گیرد. چنانچه زنبورهای بعضی از جمعیت ها کندوهایشان را ترک ننمایند معمولا جای نگرانی باید باشد. آنها قبلا این کار را انجام داده و دیگر نیازی به آن ندارند.
در بهمن ماه اگر روی تخته پرواز زنبورهائی در حال آوردن گرده گل به کندو دیده شوند علامت آنست که ملکه آن جمعیت در حال تخمگذاری است و این کار را مدتی است که شروع نموده. این موضوع مهمی است که زنبور دار باید همیشه در زنبور داری یادش باشد.
پس از پایان پرواز دفع مدفوع هنگام غروب همان روز زنبور دار بررسی خوبی از وضع داخلی جمعیت ها می تواند انجام دهد به صورت زیر:

1- با گذاشتن و چسباندن گوش به یکی از دیواره های کندو شنیدن صدائی آرام معرف سلامت و رضایت جمعیت است.
2- اگر از راه سوراخ پرواز به داخل کندو کمی فوت شود و یا به دیواره کندو ضربه ای نسبتا ملایم با پشت انگشت ها وارد گردد شنیدن صدائی کوتاه از زنبورها علامت سالم بودن آنها است.
3- در صورت دیده شدن تعدادی زنبور به صورت سرگردان که روی تخته پرواز بی هدف به این طرف و آن طرف می روند باید گوش به دیواره کندو چسباند. هرگاه صدای گریه زنبورها شنیده شد آن جمعیت معمولا ملکه ندارد. به چنین جمعیتی باید یک ملکه داد و یا آنکه وی را با جمعیت دیگری متحد کرد.
از وزن کردن هر 2 هفته یک بار غفلت نگردد که خود کلید کلی از معماها در شغل زنبور دار است.
مطالعه کتب مفید زنبور داری در این ماه هم ممکن است، چه هنوز کارهای وقت گیر و پر مشغله زنبور داری شروع نشده. گواینکه مطالعه در عین شدت کار هم برای زنبور دار ممکن است چون مطالعه نوعی تفریح است نه نوعی کار.
در بهمن ماه یک کنترل دقیق وسایل کار لازم است. همه ابزار کارها باید تمیز و شسته و آماده شروع فعالیت دوباره باشند. برای اینکه در هنگام شدت کار زنبور دار دائم دنبال آنها نگردد باید این شعار را در زندگی زنبور داریش همیشه مد نظر داشته باشد. ( یک جا برای هر یک از ابزارها و هر یک از ابزارها بجای خودشان ) .
چکیده کارهای زنبور داری در ماه بهمن:

1- در خیلی از نقاط ایران اولین گیاهی که پس از پاییز گل می دهد بیدمشک است و همراه آن ملکه نیز اولین تخم ها را می گذارد.

بیدمشک در اطراف زنبورستان
2- هرگاه جمعیت غذای کافی نداشت باید با خمیرشیرین یا شان های پر از عسل تغذیه گردد.
3- پارچه های کتانی روی قاب ها را کنترل و در صورت لزوم آنها را عوض کنید و رویشان مقداری روزنامه بگذارید تا به زنبورها در گرم شدن کندویشان کمک موثری کرده باشید.
4- بیماری نوزما به ویژه در نقاط مرطوب در این ماه شدت می یابد. مواظب آن باشید.
5- به محض اینکه گرمای هوا از 8 درجه بالاتر رفت زنبورها به خارج پرواز می نمایند و پس از دفع مدفوع به سرعت به کندویشان برمی گردند.
6- مثل ماه گذشته تخته پرواز متحرک سراسری کمک بزرگی به آگاه شدن وضع داخلی زنبورها و جمعیت در این ماه می نماید.
7- تعمیر کندوهای کهنه و شکسته در ماه های بیکاری مثل بهمن ماه و ماه های آذر و دی  آنها را آماده بهره برداری در سال آینده می کند.

کارهای زنبور داری در ماه اسفند
در اسفند ماه هم مهمترین وظیفه زنبور دار گرم نگهداشتن و گرم بسته بندی نمودن کندوها در محل خودشان است. این کار تا اواخر فروردین ماه و با هر شیوه ممکن باید انجام گیرد. ملکه بعد از یک استراحت زمستانی تخمگذاری را از سرگرفته است. به همان نسبت که طبیعت شکوفه و گرده گل در اختیار زنبورها قرار می دهد ملکه نیز به همان نسبت روزانه تخم می گذارد. همچنین به همان نسبتی که روزها درازتر می شوند ملکه نیز بیشتر تخمگذاری می کند.
برای اولین تخم ها و لاروها گرده های جمع و ذخیره شده اواخر پاییز در داخل شان ها و همچنین مواد ذخیره شده در زیر پوست زنبورهای زمستانی که شامل مواد پروتئینی و چربی ها است کفایت می کند ولی پس از تمام شدنشان باید از گرده های گل شکوفه ها کمک گرفت.
اولین گرده ها پس از سرمای زمستانی را معمولا درختان فندق و بیدمشک می دهند. گرده های فندق از کیفیت خوبی برخوردار نیستند با وجود بر این در اسفند ماه کمک بزرگی برای جمعیت ها می باشند. بر عکس گرده های بیدمشک یکی از بهترین انواع گرده ها است که وجود دارد و در پرورش و رشد سالیانه جمعیت ها اثر فوق العاده خوبی می گذارد.
گل های بیدمشک علاوه بر گرده مقدار قابل توجهی عسل هم می دهند. کاشت چند درخت بیدمشک در هر زنبورستان و یا نزدیکی آن با اصرار توصیه می شود. گو اینکه گرده گل و شهد موادی می باشند که قدرت و ضعف همه زنبورها و جمعیت ها به ویژه در اسفند ماه بدان وابستگی ناگسستنی دارند ولی این دو ماده به تنهایی جواب گوی همه نیازهایشان نمی توانند باشند. عوامل دیگری هم هستند که در قویتر شدن بخصوص سریعتر قوی شدن جمعیت ها وجودشان نه تنها لازم بلکه غیر قابل صرف نظر کردن می باشند.
مهمترین عوامل قدرت یافتن جمعیت ها عبارتند از:

1- ملکه جوان که بتواند روزانه تخم های زیادی بگذارد.
2- وجود زنبورها جوان در جمعیت که غده های شیریشان خوب ترشح کنند.
3- ذخیره عسل در شان ها به مقدار خیلی زیاد. چون مصرف روزانه جمعیت در این ماه و تا اندازه ای در ماه پیش به ناگاه به مقدار زیادی بالا رفته و حتی چند برابر می گردد. در صورت لزوم تغذیه با خمیرشیرین یا قاب های پر از عسل. معمولا جمعیت ها را تا قبل از 15 اسفند با شکر و یا شربت تغذیه نمی کنند.
4- حفظ گرمای داخلی کندو.
5- وجود آب در نزدیکی های زنبورستان و یا اقلا به صورت یک آبشخور.
جمعیتی که ملکه نداشته باشد زنبورهایش هرگز گرده گل به کندو نمی آورند. بنابراین اگر جلو تخته پرواز کندو زنبورها در حال گرده آوردن دیده شوند نباید به فکر بی ملکه بودنش افتاد و بی جهت کندو را باز نموده و زنبورها را آزار داد. در سایر کندوها اگر وضع نامطلوب بود کنترلش را در روزهایی انجام دهید که هوا گرم و آفتابی باشد.  برای مطمئن شدن از زنده بودن ملکه پس از بازکردن کندو اگر نتوانستید خودش را ببینید به تخم ها و یا لاروهای آن توجه کنید. اگر تخم یا لارو داشتید خود نشان زنده بودن ملکه است. ولی اگر جمعیتی در اسفند ماه لارو یا تخم نداشت دلیل کافی بر بی ملکه بودنش نیست، زیرا بعضی از ملکه ها تخمگذاری را زودتر شروع می کنند و برخی دیرتر، در این حال به رفتار زنبورها باید توجه داشت. اگر پس از بازکردن کندو زنبورهایش آرام بودند ملکه دارد و اگر ناراحت باشند احتمالا ملکه اشان مرده است. برای اطمینان کافی است قابی را با تخم و لاروها خیلی جوان از کندوئی دیگر به وسط این جمعیت منتقل کرد. 3 الی 4 روز بعد اگر پستانک یا سلول ملکه رویش زده باشند دلیل بر این است که ملکه ندارد و اگر سلول ملکه نزده باشند حتما ملکه دارد.
در هر محل که کندوها هستند و به هر محلی که منتقل می شوند، وقت شروع و ختم تک تک گل های همان منطقه در یک دفترچه کوچک یادداشت شود. به کمک آن زنبور دار همیشه خواهد دانست که کندوها را به کدامیک از مناطق و تقریبا در چه روزی باید کوچ دهد. از جابجا کردن کندوها در داخل زنبورستان در هر ماه و فصل به هر دلیلی که باشد باید احتراز کرد. انتقال کندو از نقطه ای که به خط مستقیم 10 کیلومتر با محل تازه فاصله داشته باشد مجاز است و نه کمتر، زیرا شعاع پرواز زنبورها بطور عادی 4 کیلومتر می باشد. به جمعیتی که ملکه ندارد یک ملکه در قفسه ملکه که مقداری خمیرشیرین هم داخل یکی از سوراخ های قفسه گذاشته شده باید داد. در اسفند ماه همه جمعیت ها معمولا ملکه تازه را خیلی ساده و بی درد سر قبول می کنند.
جمعیتهایی که مدفوع آنها بی رنگ روی قاب ها خشک شده اند آلوده به بیماری نوزما می باشند که در صورت شدت بیماری مدفوع بی رنگ و خشک شده آن اطراف سوراخ پرواز هم دیده می شوند. به آنها شربت 1به 1 نیمه گرم مخلوط با مقداری داروی ضد نوزما مثل فوماژیلین عصرها به مدت 10 روز می دهند تا معالجه شوند. وزن کردن هر 2 هفته یکبار فراموش نگردد که باز هم کمک بزرگی به فهمیدن وضع داخلی کندوها می کند. کنترل دائمی و مرتب سوراخ پرواز در این ماه از لحاظ بیماری و همچنین حمل گرده گل می تواند باعث آن گردد که نیازی به بازکردن کندو نباشد و بدین وسیله از بازکردن کندوها و اذیت بی جهتشان صرف نظر گردد.
چکیده کارهای زنبور داری در ماه اسفند:

1- فعالیت تخمگذاری ملکه در این ماه زیادتر از بهمن ماه می باشد.
2- کندوها را گرم نگهدارید.
3- مواظب غذا و تغذیه جمعیت ها به کمک عسل یا خمیرشیرین باشید. جمعیت ها در این ماه خیلی بیشتر از ماه های پیش مصرف غذایی دارند.
4- اگر در نزدیکی کندوها محلی برای تهیه آب زنبورها وجود نداشته باشد، برایشان یک آبشخور ساده درست کنید.
5- کاشت چند نهال بیدمشک در نزدیکی کندوها کمک بزرگی برای زنبورها است.
6- هرگاه در سوراخ پرواز زنبورها در حال حمل گرده گل دیدید، در آن حال از زنده بودن ملکه مطمئن باشید.
7- زمانی که کندو را باز کردید، آرام بودن زنبورها علامت زنده بودن ملکه است.
8- وجود تخم و لارو در شان ها علامت زنده بودن ملکه می باشد.
9- از تغییر مکان دادن کندوها در داخل زنبورستان حتما خودداری کنید.
10- در کوچ دادنها حداقل فاصله از محل اصلی را 10 کیلومتر در نظر بگیرند.

 منبع : کتاب زنبور عسل و پرورش آن از دکتر شهرستانی, پدر زنبور داری ایران